Nöbetçi Eczaneler
Veba, insanlık tarihinde en ölümcül bakteriyel enfeksiyonlardan biri olarak bilinir. Özellikle Orta Çağ’da Avrupa’da büyük bir felakete yol açan veba salgını, yaklaşık 50 milyon kişinin hayatını kaybetmesine sebep olmuştu. Bu dönemde Kıta Avrupası nüfusunun neredeyse yarısı vebadan dolayı yaşamını yitirmiş, hastalık “Kara Ölüm” olarak da bilinmişti.
Nadir Görülen Veba Hastalığı Günümüzde de Varlığını Sürdürüyor
Veba, son derece nadir görülen ancak hala varlığını sürdüren bir hastalıktır. Mart ayında New Mexico’da bir adamın vebadan öldüğü bildirilmiş, öncesinde ise Oregon’da bir kişinin evcil kedisinden enfekte olduğu düşünülen bubonik veba teşhisi konmuştu.
Veba, Yersinia pestis adlı bakterinin pireler aracılığıyla kemirgenlerden insanlara bulaşması sonucu ortaya çıkar. Hastalığın semptomları genellikle enfeksiyondan bir ila yedi gün sonra ortaya çıkar ve kasık, koltuk altı veya boyun gibi bölgelerde ağrılı ve şişmiş lenf düğümleri (bubos) ile ateş, titreme, öksürük gibi belirtiler gösterir.
Modern tıbbın gelişmesi sayesinde veba vakaları günümüzde nadir olsa da hala görülebilmektedir. Erken teşhis ve etkili tedavi ile hastalığın kontrol altına alınması mümkündür. Sağlık otoriteleri, özellikle risk altındaki bölgelerde veba ile ilgili bilinçlendirme çalışmalarını sürdürmektedirler.
Veba, tarihsel olarak büyük salgınlara yol açmış ve insanlık tarihinde derin izler bırakmış bir hastalık olarak bilinir. Günümüzde ise sağlık sistemlerinin ve bilimsel araştırmaların desteğiyle hastalığın kontrol altında tutulması hedeflenmektedir.
Veba, insanları ve diğer memelileri etkileyen bir hastalık olup, bulaşma şekilleri çeşitlilik göstermektedir. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) tarafından belirtildiği üzere, vebaya genellikle Yersinia pestis bakterisini taşıyan kemirgen pireleri neden olur. İnsanlar genellikle bu pireler tarafından ısırıldıktan sonra veya enfekte bir hayvana dokunduktan sonra vebaya yakalanabilirler. Ayrıca, enfekte hayvanların özellikle kedilerin doğrudan insanları enfekte edebileceği, daha dayanıklı köpeklerin ise pireleri sahiplerine geri taşıyabileceği belirtilmektedir. Ayrıca, insanlar enfekte bir kişinin veya hayvanın öksürüğünden gelen damlacıkları soluyarak da hastalanabilirler.
CDC’ye göre, Yersinia pestis bakterisi belirli kemirgen popülasyonları arasında düşük seviyelerde dolaşım göstererek varlığını sürdürür. Bu enfekte hayvanlar ve pireler, bakteri için uzun vadeli rezervuar görevi görürler, yani veba bakterisi bu canlılarda uzun süre hayatta kalabilir ve zaman zaman insanlara bulaşabilir.
Beth Israel Deaconess Tıp Merkezi’ndeki Viroloji ve Aşı Araştırmaları Merkezi direktörü Dr. Dan Barouch şubat ayında, “Ortadan kaldırılmamasının nedeni, bir hayvan rezervuarının olmasıdır. Bakteri hayvanları enfekte edebilir ve vahşi doğada tüm hayvanları tedavi edemediğimiz için doğada varlığını sürdürür ve bu nedenle zaman zaman sınırlı sayıda insan vakasına neden olur.” dedi.
Veba, dünya genelinde nadir görülen ancak ciddi sonuçlara yol açabilen bir hastalıktır. İşte veba hakkında bilmeniz gereken bazı önemli noktalar:
Veba Vakaları:
Amerika Birleşik Devletleri’nde veba vakaları genellikle Arizona, California, Colorado ve New Mexico gibi batı eyaletlerinde kırsal alanlarda görülür. CDC’ye göre, ABD’de her yıl ortalama yedi veba vakası bildirilmektedir.
Dünya genelinde ise 2010-2015 yılları arasında 3.248 veba vakası ve 584 ölüm bildirilmiştir. En fazla vakaya Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Madagaskar ve Peru gibi ülkelerde rastlanmıştır.
Veba Türleri:
Vebanın üç türü vardır: bubonik, septisemi ve pnömonik veba. En yaygın olanları bubonik ve pnömoniktir.
Pnömonik veba, akciğerleri etkileyen bir formdur ve insandan insana doğrudan bulaşma riski taşır. Bu tür, özellikle 2017’de Madagaskar’da büyük bir salgına neden olmuştur.
Tedavi ve Önlemler:
Modern antibiyotikler, semptomlar ortaya çıktıktan hemen sonra verildiğinde veba tedavisinde etkilidir. Bu nedenle erken teşhis hayati önem taşır.
CDC’ye göre, ABD’deki son büyük kentsel veba salgını 1924-1925 yıllarında Los Angeles’ta yaşanmıştır.
Bubonik veba tedavi edilmediğinde %30 ila %60 arasında ölüm oranına sahiptir. Pnömonik veba ise tedavi edilmediğinde genellikle ölümcüldür.
Veba aşısı konusunda durum şu şekildedir:
Mevcut Durum:
– Yersinia pestis bakterisine karşı etkili bir veba aşısı mevcuttur. Ancak bu aşı genellikle yalnızca yüksek risk altındaki gruplara, özellikle veba bakterisiyle doğrudan çalışan bilim insanları gibi kişilere önerilmektedir. Çoğu insan için rutin aşı programının bir parçası değildir.
Deneysel Araştırmalar:
– 2019 yılında yapılan bir inceleme, araştırmacıların etkili bir veba aşısı geliştirmek için çeşitli yaklaşımları araştırdığını ortaya koymuştur. Farklı aşı tasarımları, farklı bağışıklık mekanizmalarını hedef almakta ve potansiyel olarak daha geniş bir koruma sağlamaktadır.
– Araştırmacılar, farklı aşı tiplerinin kombinasyonlarının, bireysel aşıların sınırlamalarını aşabileceği ve olası bir veba salgınını etkili bir şekilde önleyebileceği sonucuna varmışlardır.
Veba aşısı mevcut olup, özellikle yüksek risk altındaki gruplar için önerilmektedir. Deneysel çalışmalar, gelecekte daha etkili ve geniş kapsamlı veba aşıları geliştirilmesine yönelik umut vermektedir. Ancak şu anda genel halk için rutin aşılamada kullanılan bir aşı değildir.
Vebadan korunma yöntemleri oldukça önemlidir ve aşağıdaki adımlarla kendinizi ve ailenizi koruyabilirsiniz:
Çevre Temizliği:
Ev, kulübe, garaj ve dinlenme alanlarınızın etrafındaki kemirgen yuvalama yerlerini ortadan kaldırın. Çalıları, taş yığınlarını, çöpleri ve fazla yakacak odunu düzenli olarak temizleyerek bu bölgeleri kemirgenler için cazip hale getirmeyin.
Hasta veya Ölü Hayvan Bildirimi:
Hasta veya ölü hayvanları kesinlikle kendiniz almamalı veya dokunmamalısınız. Bunları kolluk kuvvetlerine veya yerel sağlık görevlilerine bildirin. Eğer ellemeniz gerekiyorsa mutlaka eldiven takın.
Ek Önlemler:
Salgın bir bölgede yaşıyorsanız ek önlemler alın. Pire ısırıklarını önlemek için böcek kovucu kullanın ve evcil hayvanlarınızı düzenli olarak pirelere karşı tedavi ettirin.
Evcil hayvanlarınızla uyumayın çünkü bu veba kapma riskinizi artırabilir.
Evcil hayvanlarınızı çayır köpeği kolonileri gibi kemirgen yaşam alanlarında avlanmamaları veya dolaşmamaları konusunda yönlendirin.
Bu önlemler, veba gibi nadir görülen ancak potansiyel olarak ciddi sonuçlar doğurabilen bir hastalıktan korunmanıza yardımcı olacaktır. Halk sağlığı kuruluşlarının ve yerel sağlık yetkililerinin yönergelerini dikkate alarak, sağlığınızı korumak için bu adımları uygulamak önemlidir.